Η ΜΑΧΗ  

Στης 15/9 και στης 4,30 το πρωί, από το Sokol μέχρι και το Kravitcki Kamene δυο Γαλλικές Μεραρχίες επιτέθηκαν στην πρώτη γραμμή άμυνας των Γερμανοβουλγάρων, αυτός ήταν ο κύριος τομέας της επίθεσης.

Παράλληλα με αυτή την επίθεση, πραγματοποιήθηκαν και άλλες, σε όλο το μήκος του μετώπου, τοπικής σημασίας και με σκοπό την καθήλωση των εχθρικών εφεδρειών.

Στους κύριους και ευαίσθητους υποτομείς του Μετώπου τα Σερβικά στρατεύματα αντικαταστάθηκαν κυρίως από Γαλλικά, λόγο της κόπωσης και της ελάττωσης του έμψυχου δυναμικού τους από την επί 3 χρόνια παραμονή τους στην πρώτη γραμμή υφιστάμενα απώλειες, έχοντας απολέσει έτσι το αξιόμαχο τους και κατά δεύτερο λόγο τα Γαλλικά στρατεύματα ήταν έμπειρα στην εκπόρθηση ισχυρά οργανωμένων θέσεων.

Τα Γαλλικά στρατεύματα κατάφεραν από το Sokol μέχρι και τα υψώματα Kravitcha και Kravitcki Kamene να κυριευόσουν όλους τους αντικειμενικούς τους στόχους, αλλά δεν μπορούσαν να προωθηθούν περισσότερο, κάνοντας εκμετάλλευση, λόγο απωλειών και έλλειψη εφοδίων, ειδικά πυρομαχικών.

Οι δυο Σέρβικες Μεραρχίες, που θα ακολουθούσαν τις δυνάμεις κρούσης για να εκμεταλλευτούν τα ρήγματα και να επιτύχουν την διάσπαση του μετώπου, δεν κατάφεραν να καλύψουν την εδαφική διαφορά που τους χώριζε με τις δυνάμεις κρούσης και να πραγματοποιήσουν τα ρήγματα, η Μεραρχία Yougo-Slave όργισε να μπει σε κίνηση και η Μεραρχία Timok το απόγευμα, αντικατέστησε την Choumadia, η οποία δεν κατάφερε να επιτεθεί στους αντικειμενικούς της στόχους και άλλαξε πορεία, οπότε ναι μεν την πρώτη μέρα έγινε κατάληψη της αμυντικής γραμμής του εχθρού, αλλά δεν θεωρήθηκε ότι έσπασε το μέτωπο πουθενά.

Όταν οι Σέρβικες δυνάμεις έφτασαν στις θέσεις που είχαν κυριεύσει το πρώτο κύμα της επίθεσης, το μόνο που έκαναν ήταν η οργάνωση του εδάφους για τυχόν αντεπιθέσεις, λόγο της κόπωσης τους, αλλά και το ότι χρονικά η περασμένη ώρα δεν επέτρεπε περεταίρω επιθετικές ενέργειες.

Η αλλαγή επιθετικού προσανατολισμού της Choumadia,άφησε εκτεθειμένο και στα χέρια του καλά οργανωμένου εχθρού ένα μεγάλο τμήμα του μετώπου, που περιλάμβανε τα, Stayof Kamene, Karvof Kamene, Bulgartska Tsesma, East  Vetrenik, Chlem Kοukοurouz, Golo Bilo, Preslap δίνοντας έτσι την ευκαιρία στον εχθρό για ενεργητικές πλευρικές αντεπιθέσεις, κίνδυνος που αποσοβήθηκε χάρη στην επέμβαση του 35ου Συντάγματος, το Απόσπασμα Γαργαλίδη, το οποίο χάρη στην άμεση αντίδραση του και στην τόλμη αλλά και σωστό σχεδιασμό του Διοικητή του, κατάφερε να εκδιώξει από όλα τα σημεία τον εχθρό.

Οι αρχικές εντολές που είχαν οι Μεραρχίες, βάση των διαταγών του Αρχιστρατήγου, κατά την επίθεση ήταν:

Να επιτεθουν στην πρώτη γραμμή άμυνας του εχθρού, να την κυριεύσουν, να σταθεροποιηθούν σε αυτήν και να αναμένουν την δύναμη υπέρβασης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΠΙΘΕΣΗΣ:

Η επίθεση σε αυτό το μέρος του Μετώπου των Συμμαχικών Στρατών είχε και ένα σοβαρό μειονέκτημα.

Οι Συμμαχικές Μονάδες Στρατού, δεν ήταν μια Ομάδα Τακτικού Στρατού σε διάταξη μάχης, με ενιαία νοοτροπία και Διοίκηση. Ήταν μια συνάθροιση Στρατιωτικών Τμημάτων διαφόρων εθνικοτήτων, και συνδυασμών και ξένης νοοτροπίας Διοικήσεις πολλές φορές, οι οποίες θα έπρεπε να λάβουν υπόψη τους τη νοοτροπία και τις ειδικές διατάξεις του κάθε Έθνους.

Η πρόσφατη, μεγάλης αξίας επιτυχία των Ελληνικών Στρατευμάτων τον Μάη του 1918 , με την κατάληψη της πολύ ισχυρά οργανωμένης Βουλγαρικής θέσης στο Sirka dy Legen (Skra), η οποία επί της ουσίας είναι αυτή που άνοιξε τον δρόμο και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την μεγάλη επίθεση στο Dobropolié, είχε ενισχύσει και την αυτοεκτίμηση των Σέρβων, οι οποίοι μέχρι τότε δεν είχαν καταγάγει κάποια σπουδαία νίκη.

«Δώσε μου το Πυροβολικό και αυτό αρκεί» Αναφωνεί ο Βασιλιάς τους Αλέξανδρος προς τον Αρχιστράτηγο των Συμμαχικών Δυνάμεων, Γάλλο Στρατηγό Franchet d'Esperey, και εμείς θα τα καταφέρουμε καλύτερα.

Παραβλέποντας μέσα στην έξαρση του το ότι, τα κανόνια δεν έδωσαν την νίκη στο Skra και ότι τα κανόνια σε ένα ορεινό και δύσβατο πεδίο μάχης όπου δεν υπάρχει καμία υποδομή, δρόμοι κλπ, ότι το Πυροβολικό εκεί περιορίζετε κατά πολύ η χρήση του.

Θα τους δοθεί η ευκαιρία, όχι μόνο να έχουν την υποστήριξη του Πυροβολικού και από οτιδήποτε άλλο είχανε δει μέχρι τώρα στη Μακεδονία, τους έγινε όμως και κατανοητό, ότι το σπάσιμο της οχυρωμένης εχθρικής γραμμής θα πρέπει να γίνει από τις δύο Γαλλικές Μεραρχίες Πεζικού, επικουρούμενες από τα Σέρβικα Στρατεύματα, διασφαλίζοντας έτσι την επιτυχία.

Ελπίδα όλων ήταν ότι, ο συνδυασμός αυτός, θα δώσει εξαιρετικά επιτυχή αποτελέσματα.

Στον συνδυασμό αυτό ο Αρχιστράτηγος των Συμμαχικών Δυνάμεων, Γάλλος Στρατηγός Franchet d' Esperey, οδηγήθηκε λαμβάνοντας υπόψη του τα έξεις:

Για μια επίθεση με συστηματικές και περιπλοκές ενέργειες, ενάντια σε μια άριστα οργανωμένη θέση τόσο από θέματα τακτικής όσο και από θέματα που αφορούν την κατοχή, γνώση και χρήση ειδικού εξοπλισμού ήταν απαραίτητα τα Γαλλικά Στρατεύματα που ήταν γνώστες αυτών.

Τα Σερβικά Στρατεύματα, επιλέχθηκαν για την υπομονή και την νηφαλιότητα τους, την προσαρμογή τους στο ορεινό περιβάλλον, αυτός ήταν ο κύριος λόγος που επί 2 χρόνια είχαν μεταβληθεί σε στρατεύματα θέσεων για να διατηρούν κυρίως απασχολημένα τα εχθρικά στρατεύματα εκεί καθώς και την μορφή του μετώπου, αυτός λοιπόν ήταν ο ρόλος τους στο μέτωπο.

Βασικός παράγοντας κατά τον Αρχιστράτηγο, για την επιλογή τους ως δεύτερο κύμα επίθεσης ήταν το ότι, πίσω από την πρώτη γραμμή του Μετώπου το έδαφος ήταν το Εθνικό τους, και αυτό θα ήταν ηθικά για αυτούς μεγάλος παράγοντας επιρροής και κατά δεύτερο ότι τις ισχυρές οχυρώσεις θα της είχαν κυρίευση το πρώτο κύμα με αποτέλεσμα οι Σέρβοι στην πορεία τους να ασχολούνται μόνο με εκκαθάριση του καταληφθέντος χώρου.

Ο Σερβικός Στρατός επί σειρά ετών στην αντιπαράθεση του με τον Βουλγαρικό και τον Γερμανικό Στρατό, δεν είχε κερδίσει μέχρι τότε καμία σπουδαία μάχη, πλην της πολύνεκρης νίκης του επί της κορυφής του Kaimakchalan, τον Σεπτέμβριο του 1916.

Και το ευτύχημα τέλος ήταν ότι, η Ανωτάτη Διοίκηση των Γερμανοβουλγάρων, δεν είχε βλέψεις για επέκταση του Μετώπου στα πεδινά, γιατί τις δυο φορές που πραγματοποίησαν γενική αντεπίθεση, το 1916 στην περιοχή της Καρατζόβας και το 1918 στην περιοχή Μοναστηρίου και Φλώρινας, με πολύ μεγάλη ευκολία εκτόπισαν τα Συμμαχικά Στρατεύματα πρώτης γραμμής εισχωρώντας σε βάθος στην Ελληνική επικράτεια.

ΣΥΝΟΨΗ ( Ο προβληματισμός του Αρχιστρατήγου). 

Αρνητικός παράγοντας, κατά την διάρκεια της εκπόνησης του σχεδίου επίθεσης στο Στρατηγείο και λόγος αντιπαραθέσεων ήταν τα έξεις:

Η εμμονή των Σέρβων, να είναι αυτοί η κύρια δύναμη της επίθεσης, θέση που προσέκρουε στην λογική των μέχρι τότε δεδομένων και στην αντικειμενικότητα του Αρχιστρατήγου Franchet d' Esperey.

Υπήρχε έντονος λοιπόν προβληματισμός από τον Αρχιστράτηγο, για την χρησιμοποίηση μόνο των Τμημάτων του Σερβικού Στρατού ακόμη και ως δεύτερο κύμα επίθεσης.

Ο προβληματισμός αυτός είχε να κάνει με το αξιόμαχο του Σέρβικου Στρατού, δεδομένου ότι, κατά το πρόσφατο παρελθόν οι Βουλγαρικές Δυνάμεις της περιοχής, παρόλο το ότι ήταν αριθμητικά κατά πολύ κατώτερες των Σερβικών, τις κατανίκησαν σχεδόν σε όλες μέχρι στιγμής τις αντιπαραθέσεις τους.

Την πρώτη φορά, κατά την επίθεση που πραγματοποίησαν οι Σέρβοι στην προσπάθεια τους να επιτύχουν τους στόχους που τους έθεσε ο τότε Αρχιστράτηγος των Συμμαχικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα την άμεση αντεπίθεση των Βουλγάρων το 1916 που κατάφεραν και εκδίωξαν όλα τα Τμήματα του Σέρβικου Στρατού από όλες τις θέσεις που κατείχαν στο ορεινό σύμπλεγμα, καταφέρνοντας μάλιστα να κατέλθουν οι Βούλγαροι και στα πεδινά του κάμπου του Moglénitza καταλαμβάνοντας μια σειρά από χωριά και κωμοπόλεις της περιοχής. Και στην συνέχεια, καμιά επιθετική προσπάθεια, επί δυο χρόνια του Σέρβικου Στρατού στην περιοχή δεν είχε κανένα απολύτως αποτέλεσμα καταρρακώνοντας έτσι το ηθικό του, ρίχνοντας τον σε κατάσταση μοιρολατρίας και υποβάλλοντας τον σε συνεχή φθορά.

Η νοοτροπία του Σέρβου Στρατιώτη, η εκπαίδευση του, ο τρόπος που ενεργούσε, είχαν αποδείξει μέχρι τότε ότι, ήταν ανίκανος να χειριστεί κατάσταση στην οποία είχε να αντιμετωπίσει οργανωμένο και πειθαρχημένο στρατό, που ενεργούσε με σύγχρονες μεθόδους, ο οποίος ήταν περιχαρακωμένος σε σύγχρονη αμυντική γραμμή υποστηριζόμενη από όλα τα προβλεπόμενα μέσα πυρός.

Και τέλος, το αποτέλεσμα όλων αυτών των αποτυχιών, όπως ήταν λογικό, είχε ανεβάσει παρά πολύ ψηλά το ηθικό του Βουλγάρικου Στρατού σε σχέση με την αντιμετώπιση του Σέρβικου, δημιουργώντας την φήμη του Ανίκητου Στρατού (οι Πρώσοι των Βαλκανίων), φήμη όμως που διαψεύστηκε με την πανωλεθρία στην μάχη του Sirka dy Legen (Skra), από τα Ελληνικά Στρατεύματα, δεδομένου ότι, προ της Ελληνικής επίθεσης είχαν προηγηθεί επιθέσεις τόσο από την πλευρά του Σερβικού Στρατού, όσο και από την 122α Γαλλική Μητροπολιτική Μεραρχία άνευ αποτελέσματος.

Ο Αρχιστράτηγος όμως, ήταν πεπεισμένος, βάση του σχεδιασμού των ενεργειών ότι, μετά το ξεκαθάρισμα των εστιών αντίστασης της πρώτης γραμμής του Μετώπου από τα έμπειρα Γαλλικά Στρατεύματα πρώτης γραμμής, το έργο των Σέρβων θα ήταν εύκολο μετά, πράγμα όμως που και αυτό διαψεύστηκε στην πράξη. Επειδή μετά την επιθετική εξάντληση των Γαλλικών Δυνάμεων, τα ακολουθούντα Σερβικά τμήματα, έδειξαν ανικανότητα και ολιγωρία τόσο σε θέματα τακτικής και συντονισμού όσο και για την άμεση εκμετάλλευση των ρηγμάτων στην εχθρική γραμμή αμύνης. Ξαναπέρασαν στην επίθεση, μόνον όταν το Ελληνικό Συγκρότημα Μάχης Γαργαλίδη που ανήκει οργανωτικά στην Δύναμη του Γάλλου Στρατηγού Joseph d΄Anselme, που ενεργούσε στο Τμήμα Μετώπου του ορεινού όγκου Kuzuf - Dzéna, στράφηκε επιθετικά προς την κατεύθυνση Clem (Kοukοurous), Vetrenik, καταλαμβάνοντας το πρώτο ύψωμα, που σημειωτέων, ήταν το κυριότερο παρατηρητήριο των Βουλγάρων στην περιοχή, πλευροκοπώντας έτσι τις Βουλγάρικες Δυνάμεις, με άμεσο αποτέλεσμα αυτές να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να τραπούν σε άτακτη φυγή, συμπαρασέρνοντας όλες τις εχθρικές δυνάμεις που αντιστεκόταν ακόμη στο Μέτωπο.

Το επιθετικό σχέδιο του Αρχιστράτηγου Franchet d'Esperey λοιπόν καθορίστηκε με βάση αυτά τα δεδομένα, σε συμφωνία μεταξύ του και της Σερβικής Διοίκησης και περιλάμβανε σε γενικές γραμμές τα έξεις:

Στην γραμμή Μετώπου που περιλάμβανε τα έξεις εχθρικά στηρίγματα, Sokol (1825m), Pyramide dy Dobropolié (1875m), Cuvette dy Dobropolié (1847m), Kotka (1850m), Kravitchki kamene (1875m), Vetrenik (1755m), θα εκδηλωθεί η κύρια επίθεση από Γαλλικά Στρατεύματα, κατόπιν δε της κυρίευσης της αμυντικής γραμμής και διάσπασης του Μετώπου, τότε οι Σερβικές δυνάμεις θα ξεκινούσαν τις ενέργειες τους, υπερβαίνοντας τις Γαλλικές και καταδιώκοντας τον εχθρό.

Εδώ το Σερβικό Επιτελείο εξέφρασε την δυσφορία του επικαλούμενο ότι, θα ήταν πρακτικά αδύνατη η συνεχείς καταδίωξη του εχθρού, λόγω κόπωσης (μεγάλες αποστάσεις, δύσβατα μέρη) και η απομάκρυνση τους από τις βάσεις πυρών υποστήριξης, και αυτό παρότι πλέων τα Σερβικά Στρατεύματα θα συναντούσαν στην πορεία τους μεμονωμένες εστίες αντίστασης, μέχρι την επαφή τους με την δεύτερη γραμμή αμύνης του εχθρού.

Ταυτόχρονα ο Αρχιστράτηγος Franchet d'Esperey, προέβλεπε στα σχέδια του, κίνηση με επιθετική ενέργεια στο Ανατολικό τμήμα της εχθρικής γραμμής άμυνας, από το Συγκρότημα 1η Ομάδα Μεραρχιών του Γάλλου Στρατηγού Joseph d΄Anselme, προς τον ορεινό όγκο του Kuzuf, Dzéna, Preslap, με την 16η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία Πεζικού DΙC και τις 2 Ελληνικές Μεραρχίες Πεζικού, την IVη, και την Μεραρχία Αρχιπελάγους, και το ανεξάρτητο 35ο Σύνταγμα (Απόσπασμα) Γαργαλίδη, πλευροκοπώντας έτσι τις Βουλγάρικες Δυνάμεις που ήταν αντιμέτωπες με την 17η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία Πεζικού DΙC.

Και ταυτόχρονα, με κίνηση και επιθετικές κρούσεις από την Σέρβικη Μεραρχία Πεζικού Drina του Ιου Σώματος του Σερβικού Στρατού στην περιοχή Cerna Δυτικά του Sokol.

Με αυτό το σκεπτικιστικό, λαμβάνοντας τα ως άνω υπόψη του ο Αρχιστράτηγος Franchet d'Esperey, έγινε η κατανομή των Δυνάμεων στο Μέτωπο, όπου τα ισχυρότερα σημεία της αμυντικής εχθρικής γραμμής θα πιέζονταν κυρίως από Γαλλικά Μητροπολιτικά στρατεύματα και από τους αξιόμαχους Σενεγαλέζους των Αποικιακών Μεραρχιών, ορθή σκέψη και μελέτη του Αρχιστρατήγου , γιατί όντως απέδωσε τα μέγιστα τις πρώτες ώρες της επίθεσης. 

ΣΗΜ. 

Ο Γάλλος Στρατηγός Λουί Φρανσέ ντ'Εσπεραί (Louis Franchet d'Espèrey), ο οποίος αντικατέστησε στις 18 Ιουνίου 1918 τον επίσης Γάλλο Στρατηγό Γκιγιωμά (Guillaumat) ως Διοικητή των Δυνάμεων της Αντάντ, είπε σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη του την δεκαετία του 30: 

"Μετά την άφιξή μου στην Θεσσαλονίκη, πήγα να δω τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο ο οποίος ήταν ο Αρχηγός του Σερβικού Στρατού. Πήγα στην έδρα του στο Γιέλακ (Yelac) σε μια ξύλινη καλύβα. Δεν του άρεσαν οι ανέσεις της πόλης και προτιμούσε να ζει σε μια καλύβα χτισμένη σε Σερβικό έδαφος που απελευθερωθηκε τον προηγούμενο χρόνο. Την επόμενη μέρα  ανεβήκαμε με άλογα στην κορυφή Belo Grotlo (Άσπρος Σβώλος). Όπου είχα τη χαρά να συναντήσω εκεί έναν παλιό μου φίλο, τον Συνταγματάρχη Κλεμάν (Claemens), Διοικητή των δύο Πυροβολαρχιών Βαρέως για την τοπική υποστήριξη των Σέρβων. Ήταν αυτός που μου εξήγησε με πολύ σαφή τρόπο την τακτική κατάσταση. Ήταν έξι το απόγευμα. Παρά το γεγονός ότι  ο ήλιος είχε αρχίσει να δύει και οι λοξές ακτίνες του φώτιζαν τις Βουλγαρικές θέσεις: με Νότιο προσανατολισμό ήταν δυνατό να δούμε όχι μόνο τις πρώτες Βουλγαρικές γραμμές - ήμασταν στα 2400 μέτρα και αυτοί στα 1800 - αλλά και τις άλλες γραμμές μέχρι την τελευταία στο Κόζιακα. Ήταν μια μοναδική ευκαιρία του να έχω προσωπική αντίληψη όλου του ορεινού Μετώπου. 

Οι Σέρβοι ήταν ενθουσιώδεις και έτοιμοι να επιτεθούν, ήταν ορεσίβιοι, αλλά τους έλειπαν οι μέθοδοι του σύγχρονου πολέμου. Αναλογιζόμενος τα σχέδια του προκατόχου μου και βλέποντας τις δυνατότητες του Πεδίου και έχοντας την έγκριση για την επίθεση, αποφάσισα να τους δώσω δύο έμπειρες και άκρως μαχητικές Μεραρχίες,  η πρώτη που την ήξερα καλά, γιατί την είχα εκπαιδεύσει εγώ το 1915, ήταν η 122η Μητροπολιτική Μεραρχία Πεζικού με Διοικητή τον Στρατηγό Ζερόμ (Gérôme) και την 17η Γαλλική Αποικιακή Μεραρχία Πεζικού. αυτη  είχε ως Διοικητή έναν παλιό μου φίλο τον οποίο είχα γνωρίσει κατά τη διάρκεια του πολέμου των Μπόξερ, τον Στρατηγό Πρινώ (Pruneau). αυτές οι δύο Μεραρχίες θα καταλάμβαναν την πρώτη γραμμή των Βουλγάρων και πίσω τους οι Σέρβοι θα εφορμούσαν. 

Ο Συμμαχικός Στρατός, Οι Μονάδες που Διοικούσα, αποτελούνταν από ανθρώπους όλων των φυλών και Θρησκειών πράγμα που ήταν ιστορικά πρωτοφανές. Είχα τον Βρετανικό Στρατό που αποτελείτο από Άγγλους, Σκωτσέζους, Ιρλανδούς, Κύπριους και Ινδούς. Είχα τον Γαλλικό Στρατό που αποτελείτο από Γάλλους, Αλγερινούς, Τυνήσιους, Μαροκινούς, Ανναμίτες (Βιετναμέζους), Καμποτζιανούς, Σενεγαλέζους, Μαλγάσιους. Είχα Αλβανούς, Ρώσους, Ιταλούς και φυσικά Έλληνες που μου πρόσφεραν μια πολύ μεγάλη υπηρεσία γιατί χάρις στους Έλληνες ήμουν σε θέση να σχηματίσω την απαραίτητη κριτική μάζα για τους ελιγμούς. Χάρις στον Βενιζέλο ήμουν σε θέση να δώσω δύο μεραρχίες στους Σέρβους, καθώς και πολλά βαρέα πυροβόλα "