ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΑΤΟΣ ετών 95

Διαβιώντας το 94 προς 95 έτος της ηλικίας του και έχοντας διαύγεια και ζωντανές ακόμη μνήμες από τις ιστορίες που άκουγε παιδί από παππούδες και ηλικιωμένους του χωριού σχετικά με τον Μεγάλο Πόλεμο που επί 4 χρόνια βίωνε η περιοχή, με όλες τις συνέπειες του, ασχέτως την αρχική ουδετερότητα της Ελλάδας.

Γεννημένος το 1925, από μικρή ηλικία ακόμη ανέβηκε στο βουνό βοσκώντας τα λιγοστά ζώα της οικογένειας, έλαβε μέρος στον εμφύλιο όπου και τιμήθηκε με το Αριστείο Ανδρείας, από το 1976 και επί 34 συνεχόμενα έτη βρισκόταν συνεχώς στο βουνό, στα σύνορα, βοσκώντας όλα τα ζώα του χωριού.

Η άφιξη στις κορυφογραμμές των συνόρων μας του Βουλγάρικου στρατού, συνεπικουρούμενου από Γερμανούς και Αυστριακούς που καταδίωκαν τα υπολείμματα του Σερβικού στρατού έδωσαν άφθονη τροφή για ιστορίες και βιώματα σε μικρούς και μεγάλους του ντόπιου πληθυσμού που και αυτά μεταφέρθηκαν με την πάροδο του χρόνου μέχρι σήμερα.

Η διαφυγή μικρών μονάδων του Σερβικού στρατού από την περιοχή, όσο και η επιστροφή τους εδώ μετά από έναν χρόνο και η παραμονή τους εδώ επί 3 χρόνια καθώς και οι εμπορικές συναλλαγές με τους επί των συνόρων οχυρωμένους Βουλγάρους, καθότι δεν υπήρχε εμπόλεμο μεταξύ μας είναι ο βασικός λόγος της ύπαρξης της ιστορικής περιόδου που έδωσε τα βιώματα.

Μέσα σε όλες τις δουλειές που καταπιάστηκε ο μπάρμπα Χρήστος όπως είπαμε, ήταν και αυτή του βοσκού, από μικρή ηλικία, αυτό του έδωσε την εμπειρία του χώρου και των ιστοριών που άκουγε βιώνοντας άμεσα τα σημεία και βλέποντάς τα υπολείμματα που αφορούσαν αυτά που άκουγε.

Είναι από τους λίγους πολύ καλούς γνώστες του βουνού και της ιστορίας του, αυτό τον κατατάσσει ως ζωντανή πηγή ιστορίας στο χωριό, και πολλών καταγραφών ιστοριών από μέρους μας.  

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ

Οι μαρτυρίες που αφορούν τον Α' ΠΠ δεν βγαίνουν εύκολα στην συζήτηση από τους κατοίκους εδώ, η περίοδος εκείνη, μια μαύρη περίοδος για τον τόπο, είναι γεμάτη φόβο, φόβο από τους χιλιάδες νεκρούς, από τις αρρώστιες, από την πείνα, από την καταχρηστική και κακή συμπεριφορά των Σέρβων στρατιωτών, που παρότι αγκαλιάστηκαν από τον ντόπιο πληθυσμό και βρήκαν στήριξη, φιλοξενία και θαλπωρή, η συμπεριφορά τους γέμισε με φόβο τους ανθρώπους εδώ.

Η καταστρατήγηση, των περιουσιών, των χωραφιών, των οικιών, των κτηνών, ακόμη και της προσωπικής ελευθερίας του κόσμου εδώ, με συνοπτικές και παράνομες διαδικασίες, από έναν τυπικά και ουσιαστικά σύμμαχο, γέμισε πίκρα τον κόσμο με αποτέλεσμα η εποποιία που γράφτηκε σε αυτά τα βουνά και στο χωριό, να θαφτεί κάτω από τόνους πίκρας και φόβου και να μην θέλει κανείς να αναφερθεί σε εκείνη την περίοδο.

Θέλω εδώ να αναφερθώ και να ευχαριστήσω τους ανθρώπους που ανοίχτηκαν και μας μετέφερανιστορίες και γεγονότα του πολέμου και οι οποίοιείναι :

ΣΑΛΑΜΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ''Προμαχιώτικα Νεα''

ΝΑΝΟΣ Χ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΜΥΛΩΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΣΑΤΖΑΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

Επίσης ως ιστορικές πηγές και βοηθήματα, χρησιμοποιήθηκαν, διάφορα αρχεία του Ελληνικού και Γαλλικού στρατού, Απομνημονεύματα και άλλες σχετικές βιβλιογραφίες της εποχής.

Karvof Kamene

(Ματωμένη Πέτρα)

Στην Ανατολική πλαγιά του Μικρού Βέτρενικ και σε μικρή απόσταση από τις κυρίως οχυρώσεις των Βουλγάρων υπάρχει ο βράχος της φωτογραφίας, τον οποίον οι Βούλγαροι τον χρησιμοποιούσαν ως παρατηρητήριο. Ο βράχος αυτός κατοπτεύει όλη την πλαγιά με αποτέλεσμα κάθε κίνηση των Σέρβων προκαλούσε άμεσα τα πυρά του πυροβολικού και των πολυβόλων του εχθρού. Ο βράχος αυτός εγινε άμεσης προτεραιότητας στόχος επί σχεδόν 3 χρόνια των Σέρβων. Οι αψιμαχίες και οι πολύνεκρες μάχες που δόθηκαν αυτά τα χρόνια για την κυριότητα του σημείου είναι και η αιτία που οι Σέρβοι στρατιώτες τον ονόμασαν έτσι. ''ΤΟ ΑΙΜΑ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕ ΡΥΑΚΙΑ'' κατά μαρτυρίες των στρατιωτών που τους μετέφεραν τραυματισμένους στο χωριό για περίθαλψη, ''200 ΞΕΚΙΝΗΣΑΜΕ 50 ΓΥΡΙΣΑΜΕ'' . Η πιο αιματηρή μάχη δόθηκε στης 15 Σεπτεμβρίου 1918 κατά την διάρκεια της γενικής επίθεσης των Συμμάχων αλλά και πάλι ο βράχος επί 2 ήμερες δεν έπεσε, παρά την σφοδρότητα των επιθέσεων, καθότι ο βράχος αυτός ήταν ζήτημα τιμής και γοήτρου για τους Σέρβους.

Εγκαταλείφθηκε σχεδόν αμαχητί, μόνον όταν δέχθηκε πλευρικό χτύπημα από τις Ελληνικές δυνάμεις, (Συγκρότημα ΓΑΡΓΑΛΙΔΗ), όπως εξάλλου και τα υπόλοιπα δυο σημεία του μετώπου τα οποία ενεργούσε ως σφήνα η Σέρβικη Μεραρχία ανάμεσα στις δυο Γαλλικές Αποικιακές.

H Σέρβικη Μεραρχία ενεργούσε στα Karvof kamene, Bulgkartska Tsesma, Staiof Kamene το πέταλο δηλαδή του Μικρού Βέτρενικ.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων.  

Bulgkartska Tsesma

(Βουλγάρικη Βρύση)

Η περιοχή της Βουλγάρας Βρύσης, βρίσκεται στην χαράδρα της Δυτικής πλευράς του Μικρού Βέτρενικ και αποτελούσε και αυτή κομβικό σημείο του Μετώπου ισχυρά αμυντικά θωρακισμένη με πολλά αμυντικά έργα, ήταν και αυτή παρατηρητήριο που έλεγχε τις κινήσεις των Σέρβων όταν ενεργούσαν προς το Μικρό Βέτρενικ. Όπως και το ''Karvof Kamene'' έτσι και αυτή την θέση οι Σέρβοι επί 3 χρόνια προσπαθούσαν με συνεχείς επιθέσεις να την κυριεύσουν. Η ισχυρή όμως άμυνα των Βουλγάρων τους προκαλούσε τεράστιες απώλειες χωρίς να επιτύχουν τον στόχο τους. Τόσο το πυροβολικό όσο και οι συνδυασμένες βολές των πολυβόλων από τα παρατηρητήρια του Μικρού Βέτρενικ και της Βουλγάρας που βρίσκονται αντικριστά προκαλούσαν τεράστιες απώλειες και συνεχή αιμορραγια στα Σερβικά στρατεύματα.

Την ονομασία της η περιοχή την πήρε από μια περίτεχνη βρύση που είχαν κατασκευάσει οι Βούλγαροι με το νερό μιας κοντινής πηγής. Είναι το δεύτερο σημείο του Μετώπου που για θέμα γοήτρου επιτέθηκαν οι Σέρβοι κατά την διάρκεια της γενικής επίθεσης στις 15 Σεπτεμβρίου 1918, χωρίς όμως και αυτοί να μπορέσουν να την κυριεύσουν και εδώ οι Βούλγαροι την εγκατέλειψαν αμαχητί, όταν εγκαταλήφθηκε η '' Ματωμένη Πέτρα'' για να μην εγκλοβιστούν και αποκοπούν.

Σημ. Η βρύση αυτη, που ήταν από άποψη κατασκευής, ένα κυριολεκτικά πέτρινο κόσμημα, καταστράφηκε  πρόσφατα από επίδοξους χρυσοθήρες. 

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων

East Vetrenik
Μικρό Βέτρενικ

Το Μικρό Βέτρενικ βρίσκεται Β.Δ του χωριού Πρόμαχοι και ήταν ένα από τα πολύ ισχυρά, αμυντικά οργανωμένα στηρίγματα στην περιοχή των Γερμανοβουλγάρων. Στον βράχο του επάνω υπήρχε παρατηρητήριο που έβλεπε όλη την περιοχή, περιμετρικά, σε καίρια σημεία είχε τσιμεντένια πολυβολεία και πολλές σειρές συρματοπλέγματα που το καθιστούσαν απροσπέλαστο. Μονάδα πυροβολικού πολυβόλα και βαρέα όπλα χαρακωμάτων το υποστήριζαν και το κάλυπταν από όλες τις προσβάσεις του, στην Ανατολική πλαγιά του βρίσκεται το σημείο''Karvof Kamene'' όπου δόθηκαν πολύνεκρες μάχες, στην τελική επίθεση τον Σεπτέμβρη του 1918 δεν κατόρθωσαν οι Σέρβοι να το κυριεύσουν, εγκαταλείφθηκε σχεδόν αμαχητί, μόνον όταν δέχθηκε πλευρικό χτύπημα από τις Ελληνικές δυνάμεις, (Συγκρότημα ΓΑΡΓΑΛΙΔΗ), όπως εξάλλου και τα υπόλοιπα δυο σημεία του μετώπου τα οποία ενεργούσε ως σφήνα η Σέρβικη Μεραρχία ανάμεσα στις δυο Γαλλικές Αποικιακές. 

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων. 

West Vetrenik
Μεγάλο Βέτρενικ

Το Μεγάλο Βέτρενικ βρίσκεται Βόρεια και σε μικρή απόσταση από το Μικρό Βέτρενικ, ήταν αυτό το κεντρικό και κύριο σημείο άμυνας από την Ν/Α πλευρά του μετώπου, καλυπτόμενο στις προσβάσεις του από τα: Stayof Kamene, Bulgartska Tsesma και Μικρό Βέτρενικ 

Ισχυρότατα οργανωμένο αμυντικά με πολλες σειρές χαρακώματα, θέσεις μάχης. πολυβολεία και αμπριά και υποστηριζόμενο  από  ισχυρό  πυροβολικό, και το κάλυπτε περιμετρικά μέχρι και την Kravitcha ένας Λόχος  Γερμανικών  πολυβόλων. 

Στον μεγάλο και ψηλό βράχο του επάνω οι Γερμανοβούλγαροι είχαν εγκαταστημένο ένα παρατηρητήριο που κατεύθυνε τα πυρά υποστήριξης του Βαρέως πυροβολικού. Και σε αυτό το ύψωμα οι Σέρβοι έδωσαν σκληρές μάχες χωρίς να καταφέρουν να το κυριεύσουν, τελικά στην μεγάλη επίθεση είχε και αυτό την τύχη του Μικρού Βέτρενικ, εγκαταλείφθηκε, μετά το πλευρικό χτύπημα που δέχθηκε από τις Ελληνικές δυνάμεις, (Συγκρότημα ΓΑΡΓΑΛΙΔΗ).

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων. 

Kravitcki Kamene
Αγελαδίτσα Πέτρα

Σε μικρή απόσταση Νότια από τα σύνορα βρίσκεται το Kravitscki Kamene, που αποτελεί το Ν/Α άκρο του όρους Kravitsa πρόκειται για έναν βράχο μοναδικής ομορφιάς που ξεχωρίζει και δεσπόζει της περιοχής. Προ της τελικής επίθεσης, οι άκαρπες προσπάθειες των Σερβικών στρατευμάτων επί σειρά ετών, για την διάρρηξη της τοποθεσίας έδωσαν το στίγμα τους στον Γάλλο Αρχιστράτηγο ότι, παρά το αξιόμαχο των Σέρβων, υστερούσαν στην διάρρηξη ισχυρά οργανωμένων θέσεων και για αυτό προ της επίθεσης αντικαταστάθηκαν από Γαλλικά στρατεύματα πρώτης γραμμής, τα οποία αμέσως με την εκδήλωση της επίθεσης και στο προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα είχαν κυριεύσει όλη την πρώτη γραμμή άμυνας και σε πολλά σημεία και την κυρίως αμυντική γραμμή.

Στην μεγάλη επίθεση, ήταν αντικειμενικός στόχος της 17ης Γαλλικής Αποικιακής Μεραρχίας, η οποία με το Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων της Σενεγάλης κατάφερε και κυρίευσε όλη την γραμμή, εκεί τους βρήκε και το Απόσπασμα ΓΑΡΓΑΛΙΔΗ με τον επιθετικό ελιγμό του.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων. 

Stayof Kamene
Στάιοφ Πέτρα

Δυτικότερα και όχι σε μεγάλη απόσταση από την Βουλγάρα Βρύση, βρίσκεται το βράχινο σύμπλεγμα του ''Stayof Kamene'' και είναι το τρίτο σημείο που είχαν ως αντικειμενικό στόχο κατά την γενική επίθεση οι Σέρβοι. Ήταν και αυτό ένα από τα σημεία που επί 3 χρόνια προσπαθούσαν να καταλάβουν πληρώνοντας το και αυτό με εκατόμβη νεκρών. Το βράχινο αυτό ύψωμα όπως φαίνεται και στην φωτογραφία, δεσπόζει επί των χαράδρων της ''Grivitsa & East Vetrenik'' απαγορεύοντας την προσπέλαση προς ''West Vetrenik - Popov Logi - Kravitcki Kamene'' ισχυρά και αυτό θωρακισμένο με τσιμεντένια πολυβολεία, στοές σκαμμένες διαμπερή στον βράχο που πρόσφεραν απόλυτη αντιπυροβολική προστασία στους Βουλγάρους, το απρόσιτο των κάθετων βράχων έκανε κάθε προσπάθεια των Σέρβων να είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Το παρατηρητήριο-θέση αυτό εγκαταλείφθηκε από τους Βουλγάρους αμαχητί, όταν είδαν τους δικούς τους να εγκαταλείπουν το Μικρό Βέτρενικ και την Βουλγάρα Βρύση υποθέτοντας ότι το Μέτωπο έσπασε, μην γνωρίζοντας φυσικά τις ενέργειες του Αποσπάσματος ΄΄ΓΑΡΓΑΛΙΔΗ'', Ήταν και αυτό ένα αναπόσπαστο κομμάτι της κρεατομηχανής, που επί 3 χρόνια και πλέον άλεσε 220 περίπου χιλιάδες Σέρβους στρατιώτες.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων. 

Koukourouz Chlem

Κούκουρουζ Σχλέμ

Η γεωγραφική θέση άλλα και η μορφολογία του βουνού αυτού ήταν η αιτία που το επέλεξαν οι Γερμανοβούλγαροι από την πρώτη στιγμή ως παρατηρητήριο.

Η στενή και μυτερή του κορυφή που υψώνεται και ξεχωρίζει χαρακτηριστικά, το ανοιχτό, άνευ εμποδίων οπτικό πεδίο που προσφέρει, τόσο στον κάμπο όσο και στα τριγύρω βουνά είναι χαρακτηριστικό της μοναδικότητας του.

Από την πρώτη στιγμή οι Γερμανοί που ως γνωστόν ήταν ειδικοί στην οχύρωση, άρχισαν να το οργανώνουν αμυντικά ισχυρά, με τσιμεντένια πολυβολεία στις οδεύσεις προς την κορυφή του και στις χαράδρες, κατασκεύασαν δυο σειρές χαρακώματα με θέσεις μάχης και πολλά αμπριά για προστασία από το πυροβολικό, το παρατηρητήριο στην κορυφή επάνω στα βράχια ήταν κατασκευασμένο από μπετόν με πολλες ενισχύσεις.

Μπροστά από τα χαρακώματα και σε μεγάλο βάθος είχαν απλωμένες πολλές σειρές συρματόπλεγμα, όλα αυτά, συνάρτησή με το ότι η Ανατολική πλευρά του είναι πολύ απότομη και φράζεται από κάθετους βράχους και η Νότια μέσα από τα βαθιά και κάθετα ρέματα είναι απαγορευτικά στην προσέγγιση πεζικού το καθιστούσαν έτσι ένα κυριολεκτικά απόρθητο φρούριο.

Το παρατηρητήριο αυτό έλεγχε όλο το μέτωπο και κατεύθυνε τις βολές του Βαρέως πυροβολικού στον κάμπο της Καρατζόβας και σε όλο το ορεινό μέτωπο.

Οι Σέρβοι δεν κατάφεραν να το κυριεύσουν προ της γενικής επίθεσης, κατελήφθη με νυχτερινή επιθετική ενέργεια από έναν Λόχο του Αποσπάσματος Γαργαλίδη κατά τον ελιγμό που πραγματοποίησε από το ρέμα της Souchitsa, όταν η Σέρβικη Μεραρχία Choumadia εγκατέλειψε την επίθεση στον τομέα αυτόν.

Golio Bilio
Γκόλιο Μπίλο

Το ύψωμα αυτό βρίσκεται Ανατολικά του Koukourouz Chlem και επικοινωνούν μέσω ενός διάσελου, η Ανατολικές πλαγιές του είναι πολύ απότομες και διακόπτονται από στενές και βαθιές χαραδρώσεις. Λόγο της γειτνίασης του με το παρατηρητήριο ήταν και αυτό πολύ καλά οχυρωμένο καθότι έλεγχε και την χαράδρα του Poroi, καλύπτοντας ταυτόχρονα και τις Β/Δ πλαγιές του Preslap. Και εδώ οι Γερμανοί ειχαν εφαρμόσει την ίδιας μορφής οχύρωση, τσιμεντένια πολυβολεία, διπλά και τριπλά χαρακώματα, πολλές σειρές συρματόπλεγμα.

Το δίδυμο αυτό,Koukourouz Chlem και Golio Bilio οι Σύμμαχοι τα θεωρούσαν άπαρτα, ότι δεν ήταν δυνατόν να καταληφθούν από το πεζικό, με επίθεση κατά μέτωπο, παρά μόνον με κυκλωτική ενέργεια από την πλευρά του Vetrenik, κάτι που στην τελική γενική επίθεση δεν έγινε, καθότι η Σερβική Μεραρχία που θα πραγματοποιούσε τον ελιγμό, είχε παραιτηθεί των κυρίων στόχων της.

Το ύψωμα αυτό ήταν άμεσος στρατηγικός στόχος, λόγο του ότι έλεγχε και απαγόρευε κάθε επιθετική ενέργεια προς Σμπόρτσκο, Preslap, με τα μέσα πυρός που διέθετε, όπως επίσης και κάθε ενέργεια προς το παρατηρητήριο, διαμέσου του ρέματος Mpigrut ,Βόρεια του Μπαχόβου.

Και επί αυτού του υψώματος οι επιθέσεις των Σέρβων δεν είχαν αποτέλεσμα, προ της γενικής επίθεσης και κατελήφθη από το Απόσπασμα Γαργαλίδη, άνευ υποστήριξης πυροβολικού με επίθεση με την λόγχη και παρά τα πυρά υποστήριξης του Βουλγάρικου πυροβολικού.

Η ηρωική αυτή δράση του Αποσπάσματος είναι από τις λαμπρότερες σελίδες ιστορίας του 35ου Συντάγματος Ευζώνων της IV Μεραρχίας και προσωπικά του Διοικητή του Αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Γαργαλίδη, για τον έξοχο σχεδιασμό και εκτέλεση του όλου ελιγμού που πραγματοποίησε το Απόσπασμα, με δύναμη, 2 Τάγματα μειωμένης δύναμης { μείον Λόχος από κάθε Τάγμα } και οι μάχες αυτές έχουν γραφτεί στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, στο Σύνταγμα.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων.

Τα Άρβυλα του Νεκρού

Στην περιοχή του Μικρού Βέτρενικ προς την Βουλγάρα Βρύση και ύστερα από μια επίθεση του Σέρβικου στρατού, ένας Βούλγαρος στρατιώτης, του οποίου τα άρβυλα είχαν καταστραφεί και ήταν ξυπόλυτος, βλέποντας έναν συνάδελφο του πεσμένο κάτω μέσα σε μια λίμνη αίματος και θεωρώντας τον νεκρό, επιχείρησε να του βγάλει τα άρβυλα που φορούσε.

Ο στρατιώτης όμως εκείνος, ήταν μόνο ζαλισμένος, πιθανών από κάποια έκρηξη, εκείνη την στιγμή συνήλθε και μέσα στην ζάλη του νόμισε ότι ο επίδοξος κλέφτης ήταν Σέρβος στρατιώτης που έκανε πλιάτσικο και τραβώντας το μαχαίρι του με φωνές όρμηξε επάνω του. ο επίδοξος, και κατά ανάγκη ''κλέφτης'' τρόμαξε νομίζοντας ότι αναστήθηκε ο νεκρός σηκώθηκε αμέσως και το έβαλε στα πόδια φωνάζοντας, από την τρομάρα που πήρε και μέσα στην σαστιμάρα του, έφτασε στις Σέρβικες γραμμές όπου και τον συνέλαβαν, Εκεί διηγήθηκε το πάθημα του και οι Σέρβοι αφού τον τάισαν και του έδωσαν πρόχειρα παπούτσια τον κατέβασαν στο χωριό όπου και έγινε αμέσως γνωστή η ιστορία του.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων.

Η Ιστορία Επαναλαμβάνεται

Η ιστορία με τις μπότες του νεκρού, έτυχε και σε Έλληνα βοσκό.

Ο Δ. Σατζάκης σε νεαρή ηλικία είχε βγάλει τα λίγα ζώα τους στο βουνό για βοσκή, παρέα με δυο άτομα ακόμη, πλησιάζοντας προς τις Σέρβικες γραμμές βλέπουν έναν στρατιώτη ξαπλωμένο στο έδαφος και ακίνητο.

Υποθέτοντας πως είναι κάποιος τραυματίας που σύρθηκε μέχρι εκεί και πέθανε, τον πλησιάζουν τα παιδιά και ο Δημήτρης κάνει κίνηση να του βγάλει τα άρβυλα, τοτε ο στρατιώτης ξυπνάει και τους αρχίζει στις φωνές με αποτέλεσμα τα παιδιά, όπου φύγει φύγει.

Ένα δεύτερο περιστατικό που βίωσε πάλι ο ίδιος είναι το εξής.

Αρκετά χρόνια μετά το τέλος του πολέμου και πάλι βόσκοντας τα ζώα στο βουνό, τον έπιασε στο Μικρό Βέτρενικ αργά το απόγευμα μεγάλη κακοκαιρία και ξεκινάει να κατέβει στο χωριό με τα ζώα.

Φτάνοντας στην θέση ''Βοντενίτσα'' και μη έχοντας άλλες δυνάμεις αυτός και τα ζώα, αποφάσισε να διανυκτερεύσει εκεί, αφού βρήκε ένα κατάλληλο σημείο για να κοιμηθεί, μέσα στο σκοτάδι ψαχουλεύει τριγύρω να βρει κάτι για προσκέφαλο και το βρίσκει, το πρωί που ξύπνησε και ενώ είχε κοπάσει η θύελλα, σηκώνεται και ετοιμάζετε για την πορεία, τότε τυχαία το μάτι του πέφτει σε αυτό που είχε χρησιμοποιήσει ως προσκέφαλο και βλέπει μέσα στα φύλλα ότι ήταν ένα ανθρώπινο κρανίο.

Μαρτυρίες και Πηγές: Σατζάκης Στέλιος 

Πατέρας και Υιός Αντίπαλοι

Στην περιοχή του Karvof Kamene σε μερικά σημεία τα χαρακώματα των αντιπάλων δεν είχαν μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, ένα βράδυ στο Σέρβικο χαράκωμα, ο σκοπός ακούει από την πλευρά του Βουλγαρικού κάποιον να τραγουδάει, το τραγούδι ήταν Σέρβικο και η φωνή γνωστή.

Μέτα από πολλούς δισταγμούς, ο ηλικιωμένος Σέρβος στρατιώτης σηκώνει το κεφάλι του από το χαράκωμα και σιγοφωνάζει ένα όνομα κάμποσες φορές μέχρι να ακουστή, ξαφνικά το τραγούδι σταμάτησε και ο Βούλγαρος στρατιώτης ρωτάει ποιος τον φωνάζει, τοτε ο Σέρβος του λέει ότι είναι ο πατέρας του !

Τι είχε συμβεί?

Μέτα την κατάληψη της Σερβίας, οι Βούλγαροι έκαναν βίαιη και αναγκαστική επιστράτευση, έτσι επιστρατεύτηκε και ο νεαρός Σέρβος και βρέθηκε να είναι αντίπαλος του πατέρα του στα χαρακώματα.

Ο πατέρας εξηγεί στον γιο του, το πως να περάσει στο δικό του χαράκωμα τα χαράματα και να τον φυγαδεύσει στο χωριό.

Πράγματι περνάει ο νέος στο Σέρβικο χαράκωμα και με την συνοδεια του πατέρα του κατεβαίνουν στο χωριό όπου και παραδόθηκε στον Διοικητή της Μεραρχίας ο νέος και σε λίγες ήμερες άλλαξε στολή και πάλι βρέθηκε στο μέτωπο.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων

Ματωμένη Γυμναστική

Στην Ανατολική πλευρά του Μικρού Βέτρενικ και σε μεγάλη απόσταση από την πρώτη γραμμή, στο σημείο που οι εντόπιοι ονομάζουν ''Βοντενίτσα'', ήταν ένας Λόχος Σέρβων εφεδρείας κατασκηνομένος, όπως κάθε πρωί, έτσι και εκείνο το πρωινό συντάχτηκαν για γυμναστική.

Οι Βούλγαροι για να σπάσουν το ηθικό τους πραγματοποίησαν από βραδύς καταδρομική ενέργεια, ξεγλίστρησαν μέσα από την πρώτη γραμμή των Σέρβων και από την δεύτερη και κρύφτηκαν πολύ κοντά στο σημείο που ήταν ο Λόχος, στα έμπεδα, εκεί επιπλέον είχε σταθμό επίδεσις και μαγειρεία. Μόλις οι άοπλοι και ημίγυμνοι Σέρβοι άρχισαν την γυμναστική, τους επιτέθηκαν οι Βούλγαροι με τα κοντομάχαιρα και τους κατάσφαξαν. Όσοι γλίτωσαν την σφαγή το έβαλαν στα πόδια έντρομοι και μόνο κάτω στο χωριό κατάφεραν να τους συγκρατήσουν τα εκεί στρατεύματα που βρίσκονταν για ξεκούραση. Αυτό είχε πολύ άσχημο αντίκτυπο στα στρατεύματα της πρώτης και δεύτερης γραμμής, οι τακτικές αυτές των Βουλγάρων συναρτήσει με τις συνεχόμενες ήττες των Σέρβικων Δυνάμεων και τις τρομερές απώλειες τους είχαν καταρρακώσει.

Μαρτυρίες και Πηγές: Χ. Τάκος, 

Η Αγγαρεία

Το θέμα της αγγαρείας και της βίαιης επιστράτευσης των τοπικών χωρικών, ανεξαρτήτου ηλικίας και φύλου, πολλές φορές και με το μαστίγιο ακόμη, ήταν ένα μέτρο που κατέφευγαν τα Σέρβικα στρατεύματα, για κάθε είδους εργασιών συμπλήρωσης οχυρώσεων, διάνοιξης οδών, μεταφοράς εφοδίων, τραυματιών και για ότι άλλο χρειαζόταν στο μέτωπο.

Μετά τις μάχες οι Σέρβοι επίσης ανέβαζαν τον άμαχο πληθυσμό στο σημείο της μάχης για περισυλλογή των νεκρών και την ταφή τους, καθώς και για την περισυλλογή των διάσπαρτων παντοειδών υλικών.

Αυτό γινόταν παρά τις αντίθετες εντολές του Γαλλικού Στρατηγείου και των Ελληνικών Αρχών.

Συχνά στην αγγαρεία επιστράτευαν και τα μεταφορικά ζώα του χωριού αδιαφορώντας για τις αγροτικές δουλειές των κατοίκων.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων. 

Αρρώστιες

Η συνεχή διαβίωση στο βουνό σε μεγάλο υψόμετρο με πολύ κακές συνθήκες, είχε σαν αποτέλεσμα την κακή κατάσταση της υγείας των Στρατιωτών οι οποίοι κατέβαιναν για περίθαλψη στο χωριό, σε σπίτια όπου είχαν εκτοπιστεί οι ιδιοκτήτες, πάντα με συνοπτική διαδικασία, χωρίς την εξασφάλιση τους και την αποζημίωση τους.

Επίσης, μετά τις φονικότατες μάχες συνήθως επιστράτευαν τους κατοίκους του χωριού για την μεταφορά των τραυματιών και την ταφή των νεκρών, οι νεκροί πολλές φορές ήταν σε κατάσταση αποσύνθεσης.

Και στις δυο περιπτώσεις οι δύσμοιροι χωρικοί γίνονταν εύκολα θύματα σε μολυσματικές ασθένειες, με αποτέλεσμα σχεδόν όλο το χωριό να υποφέρει, καθότι η άμεση και επιτακτική ανάγκη υγειονομικής περίθαλψης, απευθυνόταν πρώτιστα στις ανάγκες του στρατού για να διατηρήσει το αξιόμαχο του και όχι στους απλούς πολίτες, με αποτέλεσμα την ύπαρξη θυμάτων στον άμαχο πληθυσμό.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων

Ο θρύλος του Χαμένου Θρησκευτικού Ηγέτη

Γεννήθηκε το 1883 και εξαφανίστηκε το 1917 στο μέτωπο της Μακεδονίας.

Όταν ξέσπασε ο Α 'Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Seydi Ahmed Sy ήταν ήδη παντρεμένος και είχε δύο κόρες (Mame Fama και Safiétou Sy). Αλλά συνέχισε να ζει με τον πατέρα του El Hadj Malick Sy ο οποίος ήταν ένας μεγάλος Θρησκευτικός Ηγέτης,τον οποίο και βοήθησε αποτελεσματικά σε όλους τους βασικούς τομείς, προετοιμαζόμενος ως διάδοχος του.

Κατατάχτηκε το 1916 στους Τυφεκιοφόρους, παίρνοντας την θέση του πατέρα του,στην αναγκαστική στράτευση, επειδή τοτε η Σενεγάλη ήταν σε αναβρασμό, με τάσεις ανεξαρτητοποίησης, και το 1917 βρέθηκε στην Θεσσαλονικη από όπου σε μικρο χρονικό διάστημα μεταφέρθηκε στο μέτωπο στην Καρατζόβα.

Το 1917 εδώ στο τμήμα του μετώπου στην Καρατζόβα, ήταν δυο Γαλλικές Αποικιακές Μεραρχίες, οι 16η και 17η DIC που διέθεταν από ένα Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων Σενεγάλης, η 16η στον τομέα της 1ης Ομάδας Μεραρχιών του Γάλλου Στρατηγού Josef d'Anselme, με περιοχή ευθύνης στον τομέα Καπίνιανης και η 17η στην Iη Σερβική Στρατιά στον τομέα Kravitsa - Kravitcki Kamene, στην Ανατολική πλευρά του Dobropolié,

Ο θρύλος λέει ότι, ένα πρωινό, αφού έκατσε και μίλησε στην ομάδα πιστών που τον ακολουθούσε και τους έδωσε οδηγίες, κατόπιν τους ευλόγησε και αναλήφθηκε στους ουρανούς.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων

Οι Ψηλοί και Μεγαλόσωμοι Μαύροι στην Περιοχή

Αποικιακά Στρατεύματα

Η παρουσία των στρατευμάτων αυτών, στην περιοχή από το 1917, σε δεύτερη γραμμή πίσω από τις Σέρβικες δυνάμεις, έφερε κάτι πρωτόγνωρο στους κατοίκους.

Οι νεοαφιχθέντες 16η και 17η DIC Γαλλικές Αποικιακές Μεραρχίες απαρτιζόταν  επί το πλείστον από Συντάγματα Σενεγαλέζων, Τάγματα Μαροκινών, Ινδοκινέζων και Βιετναμέζων.

Τα Σενεγαλέζικα Συντάγματα, λόγο της μαχητικότητας τους εντάχθηκαν στον κυρίως τομέα της επίθεσης, από το δεξιό άκρο της 122ας Μητροπολιτικής Γαλλικής Μεραρχίας που το αποτελούσε η 17η DIC , με εξαίρεση το πέταλο του Μικρού Βέτρενικ που άρχιζε από το Stayof Kamene την Βουλγάρα Βρύση και τελείωνε στο ρέμα της Σούσιτσας και που ήταν περιοχή ευθύνης της Σέρβικης Μεραρχίας Choumadia.

Από δεξιά της, μέσα στο ρέμα της Σουσίτσα άρχιζε η περιοχή ευθύνης του συγκροτήματος Ronde, όπου ήταν ενταγμένα και Ελληνικά στρατεύματα, το Απόσπασμα Γαργαλίδη, Βόρεια του Μπαχώβου σε επαφή με το 8ο Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων Σενεγάλης της 16ης DIC,δυτικά του ''ΠΙΝΟΒΟΥ'', από όπου σε συνέχεια ήταν ενταγμένα τα υπόλοιπα Συντάγματα Αποικιακών, σε συνεργασία με τις Ελληνικές Μεραρχίες.

Οι Σενεγαλέζοι ήταν τα πρώτα στρατεύματα που διοχέτευσε ο Στρατηγός Josef d'Anselme στο ρήγμα που δημιούργησε το Απόσπασμα Γαργαλίδη και μαζί διαμέσου των χαραδρών του Σούνιτσα και Πορόι, έφτασαν στην γραμμή του Κόζιακα σπάζοντας το μέτωπο.

Μαρτυρίες και Πηγές: Στρατιωτικά Αρχεία και μαρτυρίες των αναφερόμενων κατοίκων